Kỹ năng đặt câu hỏi trong dạy học

Đặt câu hỏi là gì?  - gia sư tại nhà
Đặt câu hỏi là trung tâm của phương pháp dạy học tích cực. Điều quan trọng là phải lựa chọn được loại câu hỏi thích hợp để kích thích tư duy của học sinh và thu hút họ vào các cuộc thảo luận hiệu quả. Phương pháp dạy học bằng cách đặt câu hỏi được thực hiện thông qua việc đặt ra những câu hỏi thăm dò và thách thức nhắm đến các kỹ năng tư duy bậc cao như phân tích, tổng hợp và đánh giá. Đưa ra các câu hỏi có tính thách thức có thể kích thích học sinh khám phá các ý tưởng và ứng dụng kiến thức mới vào nhiều tình huống khác.

Sử dụng các cách đặt câu hỏi khác nhau giúp học sinh suy nghĩ theo nhiều cách mới lạ. Điểm trung tâm của một lớp học dựa trên phương pháp dạy học dự án là các Câu hỏi Khái quát và bộ Câu hỏi Định hướng ở mức độ cao. Các câu hỏi này được đưa ra ở đầu mỗi đơn vị bài học, học sinh sẽ tiếp tục khám phá và giải quyết chúng trong suốt quá trình bài học.

Các câu hỏi yêu cầu học sinh tự bảo vệ ý kiến và giải thích lý do của mình gọi là những câu hỏi mở. Các câu hỏi đóng là những câu hỏi có giới hạn, cho phép 1-2 học sinh trả lời đúng hoặc sai. Câu hỏi mở kích thích học sinh đào sâu suy nghĩ và đưa ra nhiều quan điểm. Không chỉ có một câu trả lời đúng. Đưa ra các câu hỏi mở cho nhóm học sinh sẽ thu được vô số các ý tưởng và câu trả lời khác nhau.

Các câu hỏi mở:

• Cho học sinh biết điều gì có giá trị và điều gì quan trọng
• Khơi gợi nhiều đáp án đa dạng
• Kích thích trao đổi giữa giáo viên, học sinh
• Thúc đẩy thảo luận và tranh luận trong lớp

Đặt câu hỏi hiệu quả cần có sự tham gia của cả giáo viên và học sinh. Quan trọng là giáo viên cần phải tạo “thời gian chờ” trước khi yêu cầu trả lời. Thời gian chờ được định nghĩa là khoảng thời gian giữa câu hỏi mà giáo viên nêu ra với một câu trả lời tiếp đó của học sinh. Nó giúp cho học sinh có cơ hội suy ngẫm trước khi nói ra câu trả lời. Nhất thiết phải cho phép nhiều học sinh đưa ra nhiều ý tưởng thay vì chỉ một vài em. Bất cứ học sinh nào muốn chia sẻ ý kiến đều nên được tạo cơ hội. Nếu thời gian không cho phép, những học sinh này cần phải có nơi để chia sẻ, ví dụ như sổ ghi chép, nhật ký học tập... để ghi lại những ý tưởng để có thể thảo luận sau này.

Hãy thực hiện trong lớp gia sư tại nhà của bạn
Kỹ thuật đặt câu hỏi hiệu quả có thể dùng cho mọi cấp lớp và mọi môn học để lôi cuốn học sinh vào nội dung bài học.

Câu hỏi cho Các loại hình Tư duy khác nhau

Các loại câu hỏi khác nhau giúp hình thành các loại hình tư duy khác nhau. Các định nghĩa và ví dụ sau mô tả ba loại câu hỏi: câu hỏi đào sâu, câu hỏi giả định và câu hỏi làm rõ.

Kỹ thuật đặt câu hỏi	Định nghĩa	Ví dụ
Câu hỏi Đào sâu	Loại câu hỏi này giúp khai thác kỹ và mở rộng tầm quan trọng của ý nghĩa. Học sinh có thể làm rõ thêm các chi tiết từ những câu hỏi bằng cách liên hệ cá nhân.	Các ý nghĩa ám chỉ hoặc gợi ý ở đây là gì? Điều này có ý nghĩa gì với em? Em có thể mở rộng ý này như thế nào? Bước tiếp theo có thể là gì?
Câu hỏi Giả định	Loại câu hỏi này giúp thăm dò các khả năng và kiểm chứng các giả thuyết. Loại câu hỏi “điều gì sẽ xảy ra nếu...” cho phép học sinh phát huy trí tưởng tượng của mình dựa trên cơ sở những gì mình vừa học được.	Điều gì sẽ xảy ra nếu trái đất không có mặt trời? các tảng băng ở cực tan ra? Charlotte trong truyện Charlotte’s Web còn sống? Các lý lẽ tán thành và phản đối là gì?
Câu hỏi Làm rõ	Loại câu hỏi này giúp xác định nghĩa của các từ, các khái niệm và làm rõ ý.	Nhân vật đạt tới điểm này như thế nào? Họ thu thập dữ liệu như thế nào? Đó có phải là một phương pháp đáng tin cậy không? Trình tự các chuỗi ý tưởng là gì và chúng có mối liên hệ với nhau như thế nào?

Các dạng Câu hỏi Socrat và Ví dụ
Phương pháp đặt câu hỏi Socrat có rất nhiều loại hình câu hỏi. Một số ví dụ là:

Loại Câu hỏi Socrat	Ví dụ
Câu hỏi làm rõ	Em có ý gì khi...? Em có thể nói theo cách khác không? Em cho rằng đâu là vấn đề cốt lõi? Em có thể cho một ví dụ không? Em có thể mở rộng điểm này hơn nữa không?
Câu hỏi về một Câu hỏi hoặc Vấn đề ban đầu	Tại sao câu hỏi này lại quan trọng thế? Câu hỏi này lại khó haydễ trả lời? Tại sao em nghĩ vậy? Chúng ta có thể đưa ra những giả định nào dựa trên câu hỏi này? Câu hỏi này có thể dẫn tới các vấn đề và câu hỏi quan trọng khác không?
Câu hỏi Giả định	Tại sao người ta lại đưa ra giả định này? Điều gì đang được giả định ở đây? Ta có thể đưa ra giả định nào thay thế? Dường như em đang giả định là ______. Tôi có hiểu đúng ý em không?
Câu hỏi Lý do và Bằng chứng	Điều gì có thể làm ví dụ? Tại sao em nghĩ rằng điều đó là đúng? Chúng ta cần thông tin nào khác? Em có thể giải thích lý do cho mọi người không? Những lý do nào khiến em đưa ra kết luận này? Có lý do nào để nghi ngờ bằng chứng này không? Điều gì khiến em tin như thế?
Câu hỏi về Nguồn gốc	Đâylà ý kiến của em hay là em lấy từ một? nguồn nào khác?
Câu hỏi Hàm ý và Hệ quả	Nó có thể gây ra tác động nào? Điều đó chắc chắn xảy ra hay có khả năng xảy ra? Có cách thay thế nào không? Em hàm ý điều gì qua việc này? Nếu điều đó xảy ra, nó có thể gây ra hậu quả gì? Tại sao?
Câu hỏi Quan điểm	Các nhóm khác sẽ phản hồi câu hỏi này như thế nào? Bạn sẽ đáp lại một ý kiến phản đối rằng.... như thế nào? Những người tin rằng... sẽ nghĩ gì? Có cách thay thế nào không? Quan điểm của ... và ... có gì giống nhau? có gì khác nhau?

Cách đặt Câu hỏi Socrat

Đoạn hội thoại có sử dụng cách đặt câu hỏi Socrat này được thực hiện sau khi giới thiệu bài học và trong quá trình giảng dạy.

Gia sư:	Điều gì đang xảy ra với khí hậu toàn cầu của chúng ta?
Stan:	Nó đang ấm dần lên ạ.
Gia sư:	Làm thế nào em biết được nó đang ấm dần lên? Có bằng chứng gì cho câu trả lời này không?
Stan:	Báo chí suốt ngày đưa tin ạ, Lúc nào người ta cũng nói rằng thời tiết bây giờ không lạnh như trước đây. Chúng ta đều đã trải qua những ngày có nhiệt độ cao kỷ lục.
Gia sư:	Còn ai khác biết về thông tin này không?
Denise:	Có ạ. Em đọc được ở trên báo. Hình như họ gọi đó là sự ấm dần lên toàn cầu.
Gia sư:	Các em nói rằng mình biết về sự ấm dần lên toàn cầu từ các phát thanh viên phải không? Các em có cho rằng họ biết hiên tượng này đang xảy ra không?
Heidi:	Em cũng nghe nói về điều này. Rất khủng khiếp. Các tảng băng ở cực Bắc đang tan ra. Các loài động vật ở đó đang mất ngôi nhà của mình. Em nghĩ rằng các phát thanh viên này thu thập thông tin từ các nhà khoa học nghiên cứu vấn đề này.
Gia sư:	Nếu đúng như vậy, và các nhà khoa học là người cung cấp thông tin cho các phát thanh viên, vậy làm thế nào các nhà khoa học lại biết được điều này?
Chris:	Họ có các thiết bị để đo thời tiết. Họ tiến hành nghiên cứu các thông số đo được về nhiệt độ Trái đất.
Gia sư:	Theo các em thì các nhà khoa học đã tiến hành việc này bao lâu rồi?
Grant:	Khoảng 100 năm rồi ạ.
Candace:	Có thể là lâu hơn nữa ạ.
Gia sư:	Thực ra họ đã nghiên cứu được khoảng 140 năm. Kể từ năm 1860.
Heidi:	Chúng em đoán gần đúng.
Gia sư:	Ừ. Làm thế nào em biết được điều này?
Grant:	Em nghĩ rằng phải có các thiết bị thì các nhà khoa học mới có phương tiện để đo đạc khí hậu như thế.
Gia sư:	Vậy nhìn vào biểu đồ mô tả khí hậu toàn cầu trong 100 năm trở lại đây, các em có thể nói điều gì về khí hậu toàn cầu?
Raja:	Thế kỉ 20 nóng hơn nhiều so với các thế kỉ trước đó.
Gia sư:	Chúng ta có thể đưa ra những giả thuyết về nguyên nhân không?
Raja:	Ô nhiễm ạ.
Gia sư:	Em có giả định gì khi nói rằng ô nhiễm là nguyên nhân khiến nhiệt độ tăng lên?
Heidi:	Khí cácbon điôxít xe hơi thải ra gây ô nhiễm cũng như các chất thải hóa học từ các nhà máy.
Frank:	Các thuốc xịt tóc cũng tạo ra các chất hóa học nguy hiểm trong không khí.
Gia sư:	Được rồi. Chúng ta hãy dành vài phút để xem lại những gì ta vừa thảo luận nhé.